Βιταμίνη C

Εισαγωγή

Πολύ πριν χρησιμοποιηθεί η βιταμινή c  ως συμπαράγοντας  για ένζυμα σε θηλαστικά  ήταν ένα συστατικό των φυτών. Η παρουσία της επανάληψης των βιοσυνθετικών οδών για τη βιταμίνη C  σε φύκια και στη γη έδωσε  ένα σημαντικό ρόλο στη βιταμίνη στην εξελικτική διαδικασία των ανώτερων φυτών (Wolucka και Van Montagu,2007).

Οι εξαιρετικά στρεσογόνες συνθήκες της φύσης όπως  οι παγετώνες, οι πλημμύρες, ο καύσωνας και η ξηρασία μάλλον οδήγησαν τα θηλαστικά να παράγουν τη βιταμίνη c  στο σώμα τους εκτός απο κάποια είδη όπως οι νυχτερίδες και ο άνθρωπος. (1)

Πρώτα απομονώθηκε  στα επινεφρίδια της αγελλάδος από έναν Ούγκρο επιστήμονα τον Albert- Szent  Gyorgyi και ονομάστηκε εξουρονικό οξύ το 1932.

Στη συνέχεια το 1933 στο πανεπιστήμιο του Πιτσμπουργκ αλλάζει η ονομασία της σε ασκορβικό οξύ εξαιτίας της αντισκορβική της ιδιότητας και ο Albert Szent  Gyorgyi  μαζί με τον χημικό Norman Haworth βραβεύονται με το νόμπελ το 1937 για την ανακάλυψη της βιταμίνης c. (1)

Παρόλο που η επιστημονική ονομασία που χρησιμοποιούμε  είναι το ασκορβικό οξύ (η λέξη προέρχεται από το στερητικό (α) και τη λέξη σκορβούτο τη νόσο που προκαλείται από την έλλειψη βιταμίνης) η ονομασια που επικράτησε είναι βιταμίνη c. Ισως και η πιο διαδεδομένη βιταμίνη σε ονομασία για την ανθρωπότητα.

Το 2007 ο καθηγητής  John T. Ely του Πανεπιστημίου της Ουάσιγκτον  δημοσίευσε μία μελέτη σχετικά με την πανδημία της γρίπης των πτηνών οπου αναφέρει πως το ασκορβικό οξύ εσφαλμένα αναφέρεται ως βιταμίνη. Αυτό γιατί μια βιταμίνη χρειάζεται σε μικρές ποσότητες για την επίτευξη καλής υγείας. (2)

Αντιθέτως το ασκορβικό οξύ σύμφωνα με το συγγραφέα είναι ένα θρεπτικό συστατικό που το χρειαζόμαστε καθημερινά σε αρκετή ποσότητα γραμμαρίων.

Αξιοσημείωτο είναι όπως τονίζει ο καθηγητής ότι στο ζωικό βασίλειο η παραγωγή της βιταμίνης παράγεται από τον οργανισμό των ζώων σε αντίθεση με το ανθρώπινο σώμα που πρέπει να προσληφθεί από τη τροφή όπως αναφέραμε και παραπάνω. (2)

Η δράση της βιταμίνης c στον οργανισμό

Η δράση της βιταμίνης c στην υγεία του οραγανισμού είναι καταλυτική γιατί:

Συμμετέχει στον σχηματισμό κολλαγόνου (επιταχύνει την επούλωση πληγών, διατηρεί υγιείς τους συνδέσμους (που συνδέουν τους μύες με τα οστά), τους τένοντες (που συνδέουν τα οστά μεταξύ τους) και τα ούλα. Στο σχηματισμό του κολλαγόνου συμμετέχουν και 2 ακόμα αμινοξέα η λυσίνη και η προλίνη.

Συμμετέχει στην παραγωγή της θυροξίνης, επινεφρίνης, νορεπινεφρίνης, στεροειδών ορμονών των αιμοσφαιρίων και της καρνιτίνης. (1)

Μειώνει τα συμπτώματα γρίπης και συντομεύει τη διάρκεια μιας ασθένειας. Μέχρι τώρα επικρατούσε η άποψη ότι η βιταμίνη C προστατεύει από τα κρυολογήματα λόγω του ότι χρησιμοποιείται από τα λευκά αιμοσφαίρια του ανοσοποιητικού συστήματος. Οι επιστήμονες κατέληξαν στο συμπέρασμα πως η προφυλακτική χορήγηση της βιταμίνης C με στόχο τη μείωση της συχνότητας της νόσου στον κανονικό πληθυσμό δε φαίνεται να είναι αποτελεσματική. Εξαίρεση αποτελούν οι άνθρωποι που εκτίθενται στο κρύο ή υποβάλλονται σε έντονη σωματική άσκηση, όπως οι αθλητές Μαραθωνίου, οι οποίοι θα μπορούσαν να μειώσουν κατά το ήμισυ, τις πιθανότητές τους να προσβληθούν από κρυολόγημα, λαμβάνοντας βιταμίνη C σε καθημερινή βάση.  Σε ειδικές συνθήκες λοιπόν κατά τις οποίες οι άνθρωποι χρησιμοποιούν προφύλαξη με βιταμίνη C πριν από ακραίες καταστάσεις σωματικής άσκησης ή έκθεσης σε υπερβολικό κρύο, τα ερευνητικά δεδομένα δείχνουν ότι τα συμπληρώματα βιταμίνης C μπορούν να έχουν ευεργετικές δράσεις. (3)

Έχει  ισχυρή αντιοξειδωτική δράση και βοηθάει στην καταπολέμηση των ελευθέρων ριζών σε περιοχές που ο οργανισμός περιέχει νερό, κυρίως δηλαδή στο εσωτερικό μέρος των κυττάρων.

Εμφανίζει αντικαρνικές ιδιότητες.

Φαίνεται ότι η αύξηση πρόσληψης της βιταμίνης c από φυσικές πηγές όπως φρούτα και λαχανικά μειώνουν την πιθανότητα εμφάνισης καρκίνου στο κεφάλι και στο λάρρυγγα. (4)

Ο καρκίνος είναι η κύρια αιτία θανάτου σε παγκόσμιο επίπεδο και η κακή διατροφή και η έλλειψη σωματικής άσκησης αποτελούν σημαντικούς παράγοντες κινδύνου. Μακροθρεπτικά συστατικά όπως οι βιταμίνες και τα ανόργανα συστατικά φαίνεται να έχουν προληπτικές ιδιότητες κατά του καρκίνου. Πολλά από αυτά τα μικροθρεπτικά στοιχεία είναι διαθέσιμα σε μορφή διαιτητικών συμπληρωμάτων, και η πρόσληψη αυτών των συμπληρωμάτων είναι διαδεδομένη σε διάφορα μέρη του κόσμου. Ωστόσο, στις περισσότερες περιπτώσεις δεν είναι γνωστό ποια μικροθρεπτικα συστατικα (ή συνδυασμός των μικροθρεπτικών συστατικών) είναι το καλύτερο όταν πρόκειται για την μείωση του κινδύνου του καρκίνου. (5)

Στη Σιγκαμπούρη όπου πολλές φορές εφαρμόζονται εναλακτικές θεραπείες παράλληλα με τη κλασσική ιατρική έγινε μια  υποστηρικτική  θεραπεία με χορήγηση υψηλής ενεσιμης δόσης βιταμίνης c (25-100g/d). Οι ασθενείς ήταν σε διαφορετικό στάδιο.Οι ασθενείς είχαν καλύτερη ποιότητα ζωής,επιβίωσαν περισσότερο από το αναμενόμενο, βελτιωμένη ανοχή στη συμβατική θεραπεία αλλά όταν σταμάτησε η χορήγηση τα συπτώματα της ασθένειας επιδεινώθηκαν. Ορισμένοι ασθενείς παρουσίασαν την αντίδραση Jarisch-Herxheimer – απελευθέρωση δηλαδή αυτής της ενδοτοξίνης από το θάνατο μικροοργανισμών με αποτέλεσμα  σπυράκια, πυρετό, και έντονη οσμή  σώματος για μερικές ώρες μετά την θεραπεία.Δεν υπήρχε μεγάλη διαρκεια στα συπτώματα αυτά.
Οι τυχαιοποιημένες μελέτες θεραπείας με ενδοφλέβια χορήγηση βιταμίνης  c συνιστάται διότι έχoυν ελάχιστες παρενέργειες και έχουν δείξει ελπιδοφόρα αποτελέσματα. (6)

Σε μια μετα-ανάλυση 785 μελετών όπου συμμετείχαν 62,619 συμμετέχοντες και χωρίστηκαν σε τυχαίες ομάδες με χορήγηση συμπληρωμάτων βιταμίνης c  και placebo δεν εμφανίστηκε καμία σημαντική συσχέτιση μεταξύ των συμπληρωμάτων βιταμίνης c  και καρκίνου.Ομοίως σε υποομάδες δε φαίνεται ούτε σημαντική συσχέτιση στη πρόληψη καρκίνου και συμπληρωμάτων βιταμίνης c. (7)

Ακόμη χορήγηση συμπληρωμάτων βιταμίνης c   φαίνεται να μειώνουν την αντίσταση της ινσουλίνης και το οξειδωτικό στρες σε ασθενείς με διαβήτη τύπου 2. (8)

O σακχαρώδης διαβήτης είναι μία από τις πιο κοινές μεταβολικές διαταραχές που προκαλεί μικρο- και μακρο-αγγειακές επιπλοκές. Καθώς η βιταμίνη C είναι γνωστή για τις ευεργετικές επιδράσεις της επί των λιπιδίων του ορού και της γλυκοζυλιωμένης αιμοσφαιρίνης (HbA1c), αξιολογήθηκε η επίδραση διαφόρων δόσεων της βιταμίνης C στη γλυκόζη του αίματος, των λιπιδίων του ορού και της ινσουλίνης του ορού σε άτομα με σακχαρώδη διαβήτη τύπου 2. Συνολικά 84 ασθενείς με σακχαρώδη διαβήτη τύπου 2 που αναφέρεται Yazd Diabetes Research Center στο το Ιράν συμπεριλήφθηκαν στη μελέτη. Έλαβαν τυχαία είτε 500 mg ή 1000 mg ημερησίως βιταμίνης C για έξι εβδομάδες. Η νηστεία του σακχάρου στο αίμα (FBS), τριγλυκεριδίων (TG), της ολικής χοληστερόλης (TC), χαμηλής και υψηλής πυκνότητας λιποπρωτεΐνη (LDL, HDL), γλυκοζυλιωμένη αιμοσφαιρίνη HbA1c και ινσουλίνης ορού μετρήθηκαν πριν και μετά την κατανάλωση της βιταμίνης C και τα αποτελέσματα αναλύθηκαν.Παρατηρήσαμε  σημαντική μείωση σε FBS, TG, LDL, HbA1c και της ινσουλίνης στον ορό στην ομάδα που χορηγήθηκαν1.000 mg βιταμίνης C. Η δόση των 500 mg βιταμίνης C, ωστόσο, δεν παράγει κα μία σημαντική μεταβολή σε καμία από τις παραμέτρους που μελετήθηκαν. Τα αποτελέσματά μας δείχνουν ότι η καθημερινή κατανάλωση 1.000 mg συμπληρωματικής βιταμίνης C μπορεί να είναι ευεργετική στη μείωση της γλυκόζης του αίματος και στα λιπίδια σε ασθενείς με διαβήτη τύπου 2 καθώς και στη μείωση του κινδύνου επιπλοκών. (9)

Ακόμα μία σημαντική δράση του ασκορβικού οξέος είναι ότι η παρουσία του βοηθάει την απορρόφηση  και το μεταβολισμό του σιδήρου. (10)

Περιεκτικότητα τροφίμων σε ασκορβικό οξύ

Περιεκτικότητα τροφών σε Ασκορβικό Οξύ   ( USDA)  
Τροφή                                           mg/100 gr τροφής

Μαύρη σταφίδα                                   200

Κόκκινη πιπεριά                                  140

Μπρόκολο                                             90

Ακτινίδιο                                                90

Λαχανάκια Βρυξελλών                        80

Πορτοκάλι                                             70

Πράσινη πιπεριά                                  70

Κουνουπίδι                                            40

Σπανάκι                                                 30

Ντομάτα                                                 25

Λάχανο                                                   20

Σύμφωνα με το Υπουργείο Γεωργίας των ΗΠΑ, χρειαζόμαστε 10 μερίδες λαχανικών για να προσλάβουμε την ποσότητα θρεπτικών συστατικών που παίρναμε από μια μερίδα λαχανικών πενήντα χρόνια πριν.

Η   ελάχιστη ημερήσια δόση ασκορβικού οξέος είναι:

Συνιστώμενη πρόσληψη για Βιταμίνη C 9
Επίπεδο Ηλικίας	Ηλικία	Άρρεν (mg/day)	Θήλυ (mg/day)
Βρέφη	0-6 μηνών	40 (AI)	40 (AI)
Βρέφη	7-12 μηνών	50 (AI)	50 (AI)
Παιδιά	1-3 χρόνων	15	15
Παιδιά	4-8 χρόνων	25	25
Παιδιά	9-13 χρόνων	45	45
Έφηβοι	14-18 χρόνων	75	65
Ενήλικες	19 χρόνων +	90	75
Καπνιστές	19 χρόνων+	125	110
Εγκυμοσύνη	18 χρόνων –	–	80
Εγκυμοσύνη	19 χρόνων +	–	85
Θηλασμός	18 χρόνων –	–	115
Θηλασμός	19 χρόνων +	–	120

(NATIONAL INSTITUTES OF HEALTH)

Επίπεδο ανεκτικότητας πρόσληψης βιταμίνης C
Επίπεδο Ηλικίας	UL (mg/day)
Βρέφη 0-12 μηνών	Δεν είναι γνωστή η ποσότητα
Παιδιά 1-3 χρόνων	400
Παιδιά 4-8 χρόνων	650
Παιδιά 9-13 χρόνων	1,200
Έφηβοι 14-18 χρόνων	1,800
Ενήλικες 19 χρόνων +	2,000

(NATIONAL INSTITUTES OF HEALTH)

ΒΙΤΑΜΙΝΗ C KAI  ΑΛΚΟΟΛ

Παλαιότερες μελέτες υποστήριζαν ότι η μέτρια κατανάλωση αλκοόλ είναι επωφελής για τον ανθρώπινο οργανισμό, βελτιώνοντας την καρδιαγγειακή υγεία και αυξάνοντας το προσδόκιμο επιβίωσης. Ωστόσο μια νέα μελέτη που ήρθε στο φως της δημοσιότητας αναφέρει πως η αντίληψη αυτή είναι εσφαλμένη.

Επιστήμονες με επικεφαλής τον γιατρό Τιμ Στόκγουελ, από το κέντρο Έρευνας Εξαρτήσεων του Πανεπιστήμιου της Βικτώρια στον Καναδά, εξέτασαν τη συσχέτιση της κατανάλωσης αλκοόλ με τον κίνδυνο θνησιμότητας, σε 87 σχετικές μελέτες που είχαν γίνει σε συνολικό δείγμα περίπου 4 εκατομ. ατόμων, όπου καταγράφηκαν περίπου 370.000 θάνατοι από κάθε αιτία. (11)

Οι ερευνητές συνέκριναν άτομα που απείχαν τελείως από το ποτό και μετριοπαθείς πότες (άτομα που κατανάλωναν έως και 2 ποτά την ημέρα), οι οποίοι άφησαν το ποτό μετά από προβλήματα υγείας. Αξίζει να σημειωθεί ότι από το σύνολο των 87 μελετών που ερευνήθηκαν, μόνο οι 13 δεν είχαν παραδείγματα με απέχοντες από την κατανάλωση αλκοόλ. (11)

Από τα ευρήματα της μελέτης φάνηκε ότι η μέτρια κατανάλωση αλκοόλ δεν είχε καμία επίπτωση στην μακροβιότητα, ενώ οι “περιστασιακοί” πότες, δηλαδή όσοι κατανάλωναν λιγότερο από ένα ποτό την εβδομάδα, ζούσαν περισσότερο από εκείνους που χαρακτηρίζονται ως «μετριοπαθείς πότες».

Ο επικεφαλής της έρευνας Τιμ Στόκγουελ εξήγησε ότι η σπάνια κατανάλωση αλκοόλ δεν είναι ο λόγος που οι περιστασιακοί πότες είχαν χαμηλότερα ποσοστά θνησιμότητας, καθώς το επίπεδο του αλκοόλ στο σώμα τους ήταν «βιολογικά ασήμαντο».

Σύμφωνα με τους επιστήμονες, τα ευρήματα αυτά μπορεί να έχουν επιπτώσεις στη δημόσια υγεία και τη διαμόρφωση των κατευθυντήριων γραμμών για την κατανάλωση αλκοόλ. (11)

Mελέτη που πραγματοποιήθηκε σε 217 άστεγους όπου και κατανάλωναν αλκοόλ βρέθηκαν πολύ χαμηλά ποσοστά βιταμίνης c στα όρια της ανεπάρκειας.Βέβαια επειδή δε γνωρίζουμε τις διατροφικές τους συνήθειες δε μπορούμε να έχουμε ασφαλή συμπεράσματα. (12)

Η ανεπάρκεια βιταμίνης C είναι σπάνια στις ανεπτυγμένες χώρες, αλλά υπάρχει αυξημένος επιπολασμός των χρόνιων εξαρτημένων από το αλκοόλ. Στο Ηνωμένο Βασίλειο, είναι κοινή πρακτική για τη θεραπεία ασθενών με χρόνιο αλκοολισμό, που έχουν εισαχθεί στο νοσοκομείο με ενδοφλέβια χορήγηση βιταμίνων Β1, Β2, Β3, Β6 και C για 2-3 ημέρες. Αυτή είναι μια περίπτωση ενός άνδρα σε ηλικία 57 ετών με ιστορικό χρόνιου αλκοολισμού και  χρόνιας αποφρακτικής πνευμονοπάθειας που εισήχθη στη μονάδα εντατικής θεραπείας για πνευμονία. Του δόθηκαν υψηλές δόσεις ενδοφλέβια βιταμίνων Β1, Β2, Β3, Β6 και C για 3 ημέρες, και στη συνέχεια,  θειαμίνη και βιταμίνη Β χορηγούμενα από το στόμα συμπληρώματα όχι όμως c. Τέσσερις μέρες αργότερα παρουσίασε σκορβούτο. Ακολούθησε θεραπεία  με χορήγηση βιταμίνης c  και έδειξε σημάδια βελτίωσης σε 3 μέρες.

Αρκετές μελέτες έχουν περιγράψει μια εξαρτώμενη επίδραση του αλκοόλ στην ανθρώπινη υγεία. Οι πότες έχουν μεγαλύτερη θνησιμότητα από οποιαδήποτε αιτία σε σχέση με τους μετριοπαθείς πότες. Το ανασοποιητικό σύστημα σε μέτρια κατανάλωση αλκοόλ σχετίζεται με μειωμένη φλεγμονή και βελτιωμένη απάντηση στον εμβολιασμό, ενώ η χρόνια μεγάλη κατανάλωση αλκοόλ σχετίζεται με μειωμένη συχνότητα λεμφοκυττάρων και τον αυξημένο κίνδυνο τόσο βακτηριακές και ιογενείς λοιμώξεις. (13)

Όσο αναφορά τη συσχέτιση αλκοόλ και βιταμίνης c, μελέτη μας παρέχει νέα στοιχεία ότι η βιταμίνη C εμποδίζει την δυσλειτουργία του ενδοθηλίου που προκαλείται απo οξεία πρόσληψη αιθανόλης από ένα μηχανισμό που περιλαμβάνει μειωμένη παραγωγή ROS και αυξημένη διαθεσιμότητα σε ΝΟ  στα ενδοθηλιακά κύτταρα. (14)

ΒΙΤΑΜΙΝΗ C  KAI ΚΑΠΝΙΣΜΑ

Οι βλαβερές συνέπειες του  καπνίσματος στην ανθρώπινη υγεία είναι πιστοποιημένες. Είναι γνωστό ότι ο καπνός του τσιγάρου μεταφέρει περίπου 4000 χημικές ουσίες, συμπεριλαμβανομένων  τοξικά μετάλλα,δηλητηριώδη αέρια και ελέυθερες ρίζες. Μεταξύ αυτών των συστατικών αυτών οι ελεύθερες ρίζες θεωρείται ότι είναι οι πιο επικίνδυνες, επειδή λόγω του αταίριαστου ηλεκτρονίου τους είναι πολύ δραστικές και μπορούν να προκαλέσουν οξειδωτική βλάβη στον οργανισμό.

Η βιταμίνη E  ΄΄ εξαφανίζεται΄΄ στους καπνιστές επειδή το κάπνισμα αυξάνει το οξειδωτικό stress. Μελέτη που πραγματοποιήθηκε σε 24 άτομα (13 καπνιστές και 11 μη καπνιστές) αφού τους χορηγήθηκαν 500 mg συμπληρώματος  vit.c 2 φορές την εβδομάδα έδειξε τα επίπεδα της βιταμίνης  να αυξάνονται στους καπνιστές για 72 ώρες μετά τη χορήγηση. (15)

Ο καπνός του τσιγάρου (CS) είναι ο ισχυρότερος παράγοντας κινδύνου για το εμφύσημα  και για τη χρόνια αποφρακτική πνευμονοπάθεια. Δεν υπάρχει αποτελεσματική θεραπεία που να στοχεύει στην ασθένεια αυτή. Η μελέτη μας παρέχει τη πρώτη απόδειξη ότι η π-βενζοκινόνη (p-BQ) που προέρχεται από κάπνισμα του τσιγάρου στους πνεύμονες είναι ένας αιτιολογικός παράγοντας εμφυσήματος, και ότι μια μέτρια-υψηλή δόση βιταμίνης C, είναι ισχυρός ανταγωνιστής του ρ-BQ. Άρα η βιταμίνη c  ίσως αποτελέσει  απλή προληπτική θεραπεία για εμφύσημα σε χρόνιους καπνιστές. (16)

Η προγεννητική έκθεση σε νικοτίνη μειώνει την πνευμονική λειτουργία των νεογνών.

Συμπληρώματα βιταμίνης c 250 mg  περιορίζουν τον κίνδυνο. Η μελέτη έγινε σε πιθήκους.

Παρόμοια μελέτη όμως πραγματοποιήθηκε σε δείγμα 156 γυναικών. Σε κάποιες από αυτές χορηγήθηκε συμπλήρωμα ενώ σε άλλες  placebo. Φαίνεται ότι στο πρώτο χρόνο τα μωρά που γεννιούνται από αυτές δεν κινδυνεύουν να νοσήσουν στο αναπνευστικό.Μετά από 1 χρόνο οι πιθανότητες είναι ίδιες και με βρέφη που γεννήθηκαν από μη καπνήστριες. (17)

Σε ασθενείς με περιοδοντίτιδα η οποιά είναι χρόνια φλεγμονή στη στοματική κοιλότητα χορηγήθηκαν τρόφιμα πλούσια σε αντιοξειδωτικά .Στην έρευνα συμμετείχαν 63 μη καπνιστές και 23 καπνιστές.Η αξιολόγηση πραγματοποιήθηκε μετά από 16 εβδομάδες. Τα αποτελέσματα στους μη καπνιστές είχαν καποια μικρή βελτίωση,στους καπνίζοντες καμία αλλαγή. (18)

Τέλος έρευνα που πραγματοποιήθηκε και σύγκρινε το οξειδωτικό στρες παθητικών καπνιστών που λάμβαναν βιταμίνη c και άλλης μίας ομάδας που δε λάμβανε, παρατηρήθηκε οτί στο πρώτο γκρουπ η μείωση των επιπέδων της γλουταθειόνης ήταν μικρότερη σε κατάσταση ηρεμίας. (19)

Bibliography

1. Present Knowledge in Nutrition, Tenth Edition. [συγγρ. βιβλίου] PhD, RD Carol.S Johnston. vitamin C. Arizona State University, Phoenix, Arizona, USA : s.n., 2012.
2. [Ηλεκτρονικό] 2007. http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/17609500.
3. [Ηλεκτρονικό] 2014. http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/?term=Vitamin+C+Supplementation+Slightly+Improves+Physical+Activity+Levels+and+Reduces+Cold+Incidence+in+Men+with+Marginal+Vitamin+C+Status%3A+A+Randomized+Controlled+Trial.
4. Natural vitamin C intake and the risk of head and neck. Edefonti, Valeria. s.l. : International Journal of Cancer, 2014.
5. [Ηλεκτρονικό] 2007. https://www.scopus.com/record/display.uri?view=basic&eid=2-s2.0-43049169029&origin=resultslist.
6. Integrative Cancer Therapies. al, Yuen Chuen Fong Raymond et. s.l. : ict.sagepub.com, 2015.
7. Efficacy of Vitamin C Supplements on Cancer. Bobae Lee, et al. s.l. : www.kjfm.or.kr, 2015.
8. Free Radical Biology and Medicine. al, Shaun A.Mason et. s.l. : Elsevier, 2014.
9. [Ηλεκτρονικό] 2007. https://www.scopus.com/record/display.uri?view=basic&eid=2-s2.0-43049169029&origin=resultslist.
10. Free Radical Biology and Medicine. Darius J.R.Lane n, DesR.Richardson. University of Sydney,Australia : Elsevier, 2014.
11. JOURNAL OF STUDIES ON ALCOHOL AND DRUGS. TIM STOCKWELL, PH.D ET AL. s.l. : ELSEVIER, MARCH 2016.
12. http://jkms.org. al, Hui Jai Lee et. Vitamin C Deficiency of Korean Homeless Patients Visiting to Emergency Department with Acute Alcohol Intoxication, s.l. : The Korean Academy of Medical Sciences, 2015.
13. al, Tasha Barr et. Opposing effects of alcohol on the immune system, s.l. : Elsevier, 2015.
14. [Ηλεκτρονικό] 2015. http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/?term=Vitamin+C+prevents+the+endothelial+dysfunction+induced+by.
15. Richard S. Bruno et al. [Ηλεκτρονικό] 2005. http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/16458200.
16. Arunava Ghosh et al. [Ηλεκτρονικό] 2015. http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/?term=Causation+of+cigarette+smoke-induced+emphysema+by+p-benzoquinone+and+its+prevention+by+vitamin+C..
17. [Ηλεκτρονικό] 2014. http://jama.jamanetwork.com/article.aspx?articleid=1873133.
18. Higher Intakes of Fruits and Vegetables,Vitamin C, a-Tocopherol, EPA, and DHA Are Positively Associated with Periodontal Therapyin Nonsmokers but Not in Smokers . al, David W Dodington et. s.l. : The Journal of Nutrition, 2016.
19. Anastasios A. Theodorou. [Ηλεκτρονικό] 2014. http://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S0006291X14018403.
20. [Ηλεκτρονικό]